Myśląc o kserokopiarce lub punkcie ksero, przychodzi nam na myśl z reguły kilka miejsc, gdzie jest to coś zupełnie niezbędnego. Jednym z nich jest niezaprzeczalnie uczelnia. Przez uczelniane kserokopiarki przechodzą tysiące stron akademickich podręczników, lektur, czy historycznych dzieł literackich. Właśnie w tym miejscu chcemy dziś na chwilę przystanąć. Czy aby na pewno, kserokopiarka jest sprzętem, który jest na uczelni wyposażeniem legalnym? Czy to, że jest ona wykorzystywana do powielania książek, które są przecież dobrem, za które należy zapłacić, by kupić je w księgarni, jest dozwolone przez prawo? Dziś mamy więc dla naszych czytelników nieco inny aspekt tego, z czym wiąże się wykorzystywanie kserokopiarki. Dowiesz się, czy kserowanie książek, które kojarzone jest właśnie z uczelnianymi i szkolnymi urządzeniami ksero, jest czynnością, za którą nie grożą Ci prawne konsekwencje.
Gdzie znaleźć przepisy prawne?
Na samym początku należy zastanowić się nad tym, gdzie w ogóle powinniśmy szukać ewentualnych przepisów prawnych, które mogłyby regulować kwestię kserowania książek. W praktyce na pierwszy rzut oka wydaje się to bowiem dość skomplikowane – w jaki sposób ustawodawca miałby kontrolować przepływ utworów przechodzących przez ksero? Czy za skserowanie książki właściciel ksero miałby prawo zadzwonić na policję i zgłosić daną sprawę? Jest to materia trudna do wychwycenia i zarazem trudna do uregulowania i sprecyzowania. Niemniej jednak próbę jak najszerszego ujęcia kwestii prawnych związanych z powielaniem utworów literackich ustawodawca podjął w prawie autorskim, a konkretnie w Ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, która jest też przez cały czas uaktualniana, a jej najświeższa poprawka pochodzi z obecnego, 2020 roku. Czas zatem wgłębić się w to, co w niej znajdziemy w interesującym nas kontekście.
Dozwolony użytek
Uzasadnienie dla działania kserokopiarek i punktów ksero w miejscach takich, jak szkoły i uczelnie znajdziemy w powyższej ustawie, zapoznając się z pojęciem dozwolonego użytku. Mówi ono o możliwości korzystania z utworu bez pytania autora o zgodę oraz konieczności wypłacania mu wynagrodzenia, o ile korzystamy z utworu właśnie w granicach dozwolonego użytku osobistego. Cóż jednak kryje się pod tym pojęciem i co oznacza ono w praktyce?
Przede wszystkim, aby przepisy te dotyczyły utworu, który chcemy skserować, musi być on już rozpowszechniony, czyli najprościej mówiąc – wydany. Jeśli bez wiedzy autora chciałbyś powielić egzemplarz książki, która jest jeszcze w przygotowaniu i nie ujrzała światła dziennego, będzie to już niezgodne z przepisami. Utwory już rozpowszechnione możemy kserować nawet w całości w ramach owego dozwolonego użytku. Przede wszystkim pamiętać należy więc o tym, że możemy sobie pozwolić na pojedyncze kopie, a w żadnym wypadku nie ma mowy o kserowaniu na większą skalę, czy też komercyjnym. Jeśli potrzebujesz książki do nauki, to możesz ją skserować, jeżeli chciałbyś ją jednak udostępniać w celach zarobkowych, jest to już prawnie zabronione.
Czy skserowaną kopię musisz zachować tylko dla siebie? Co w przypadku, gdy kserówki chce od Ciebie pożyczyć znajomy w celu nauki przed egzaminem? Tę kwestię, oczywiście w granicach możliwości, również reguluje właśnie opisywana ustawa. Mowa jest o możliwości udostępniania powielonych w ten sposób materiałów osobom pozostającym w „związku osobistym”. Czy ma to znaczyć, że ktoś będzie sprawdzać, jak dobrze znasz się z osobą, której udostępniłeś dany utwór? Oczywiście nie, wszystko działa tutaj w granicach rozsądku i nie istnieje żadna policja, która będzie weryfikować Twój związek osobisty z tym, komu pożyczyłeś skserowane materiały. Nie musisz też znać się z osobą, której udostępniasz materiały osobiście, może to być znajomość jedynie internetowa. Kluczową kwestią jest to, o czym już wspominaliśmy, czyli nieudostępnianie w celach zarobkowych oraz na dużą skalę. Nie musisz obawiać się zatem o legalność pożyczania książek kopiowanych na kserokopiarce znajomym z uczelni, których pamiętasz jedynie „z widzenia”, a rozmawiałeś z nimi jedynie za pośrednictwem Facebooka.
Prawo autorskie a działanie punktów ksero
Na podstawie tego, co przytoczyliśmy powyżej, łatwo wysnuć wniosek, że działalność punktów ksero jest całkowicie legalna i nie ma powodów do obaw. Kiedy jednak może stać się nielegalna? Niedozwolone byłoby np. stworzenie przez właściciela katalogu najczęściej kserowanych materiałów i udostępnianie go klientom. Jeśli przyjdziesz z pożyczoną książką w celu jej skserowania, nie będzie to naruszeniem praw autorskich. Gdy zaoferuje ją Ci jednak właściciel punktu ksero i będzie udostępniał taką możliwość powszechnie każdemu klientowi, wówczas jest to już jednak niezgodne z prawem. Poza tym obowiązuje też opłata reprograficzna, doliczana do ceny nośników służących do kopiowania, w tym kserokopiarek. Przekazywana jest ona organizacjom zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i ma na celu rekompensatę twórcom wykorzystania ich utworów w ramach opisywanego przez nas dozwolonego użytku osobistego.
Nie musisz obawiać się o to, czy popełniasz przestępstwo, kserując książkę w szkole lub na uczelni. O ile ma to posłużyć Ci do nauki, możesz swobodnie korzystać z ogólnodostępnych kserokopiarek i punktów ksero działających w tych miejscach.