O tym, że druk jest jednym z przełomowych wynalazków w dziejach ludzkości, uczy się już dzieci w szkołach podstawowych. Niemal każdy kojarzy też postać Jana Gutenberga. Czy poza niewiele mówiącym w praktyce frazesem, że druk to ważny wynalazek, zdajemy sobie naprawdę sprawę z jego wagi? Co zmieniło się od wynalezienia druku do współczesnych, nowoczesnych urządzeń takich, jak Bizhub C454E, czy Konica Minolta C224? Na jakie dziedziny naszego życia przez wieki wpływał druk i odmieniał je?
Wiedza o historii
Zacząć należy od samych podstaw, czyli od tego, skąd w ogóle wiemy tyle o człowieku, jego historii i naszej planecie. Opisywane to było przez badaczy, pisarzy, naukowców i powielane w książkach. Gdyby nie druk, dostęp do podstawowej wiedzy naukowej i o otaczającym nas świecie byłby znacznie ograniczony. Owszem, książki wciąż można byłoby przepisywać ręcznie, lecz znacząco by to ograniczyło ich zasięg. W związku z tym tak fundamentalne odkrycia, jak kopernikańskie poruszenie Ziemi, mogłyby nie dotrzeć we wszystkie rejony świata! Wyobrażasz sobie możliwość, że w XXI wieku myślisz, że nasza planeta jest centrum wszechświata?
Oprócz tego istotna jest jeszcze jedna kwestia. Trudno ocenić, ile z dostępnej obecnie wiedzy nie dotrwałoby do naszych czasów. Część z niej na pewno nie zostałaby uwieczniona na piśmie, gdyby nie możliwość jej wydrukowania. Wiele informacji o historii i odkryć naukowych mogłoby ulec zapomnieniu, ponieważ ich autor umarłby, nie mogąc podzielić się nimi z szerszą publicznością bądź też uległoby znaczącym zniekształceniom w niedokładnych przekazach ustnych. Nie sposób zatem przewidzieć, jak ograniczona byłaby dziś nasza wiedza z powodu tego, ile istotnych przekazów przepadłoby na drodze historii. Być może nie czytałbyś dziś tego tekstu na swoim komputerze, ponieważ nasz świat wyglądałby zupełnie inaczej.
Poziom wykształcenia
Powiązaną z opisywanymi powyżej zagadnieniami kwestią, jest to, jak inny byłby poziom wykształcenia współczesnych społeczeństw, gdybyśmy nie mieli druku. Ograniczony dostęp do informacji zawartych w książkach, a także okrojona zawartość ich samych o to, co przepadło w odmętach dziejów, sprawiłyby też, że znacznie spadłby poziom intelektualny ludzkości. Obecnie nawet w najmniej rozwiniętych krajach przynajmniej w największych ośrodkach miejskich istnieją szkoły i uniwersytety. Tymczasem gdyby nie druk, być może nawet na terenach dzisiejszej Polski wciąż istniałyby osady niewiele bardziej rozwinięte od starosłowiańskich, które znamy z podań ludowych i legend. Występowałaby też z pewnością duża dysproporcja pomiędzy poziomem wykształcenia na różnych terenach, co mogłoby prowadzić do zjawisk, z którymi ludzkość zdążyła sobie poradzić, jak podboje kolonialne oraz niewolnictwo. Część ludzkości mogłaby być traktowana przez pozostałą niemal jak inny, gorszy gatunek, który zatrzymał się w epoce kamienia.
Sprawy urzędowe
Zostawmy na chwilę to, w jakim miejscu w ogóle znajdowałby się człowiek bez druku i przejdźmy do nieco bardziej przyziemnych spraw. Wyobraź sobie wizytę w jakimkolwiek urzędzie. Nie ma w nim ksiąg, nie mówiąc już o kserokopiarce. Aby załatwić najdrobniejszą sprawę, musisz udać się do odpowiednio wykwalifikowanego urzędnika, który musi wszystkie dokumenty przygotować ręcznie, opatrzyć odpowiednimi zabezpieczeniami, pieczęciami niczym w średniowieczu. Nie możesz oczywiście dopełnić formalności na pierwszej wizycie w urzędzie, ponieważ cały proces wymaga czasu. Brzmi to, jak historia o urzędnikach w ratuszach miejskich z czasów, gdy naszym krajem rządzili królowie. Gdyby nie drukarki, do których zdążyliśmy się już tak bardzo przyzwyczaić, wciąż mogłaby to być nasza rzeczywistość.
Rozrywka
Przechodząc na najmniej doniosłą płaszczyznę całych rozważań, spójrzmy na to, jak wyglądałyby nasze codzienne czynności i rozrywki. Jadąc do pracy tramwajem, czytamy kupioną w kiosku gazetę. Dostajemy po drodze ulotkę informującą nas o interesującym koncercie lub przedstawieniu w teatrze. W pracy otrzymujemy wydrukowane materiały szkoleniowe, a po pracy relaksujemy się w domu, czytając książkę. Nawet jeśli nie jesteś miłośnikiem książek, wyobraź sobie, że musisz całkowicie wyeliminować te czynności z ludzkiego życia, że nie masz nawet świadomości tego, iż mogłaby istnieć możliwość wepchnięcia Ci w dłoń ulotki reklamowej. Są to tak naturalne dla współczesnego człowieka sprawy, do których jesteśmy po prostu przyzwyczajeni, że myśl o tym, że moglibyśmy jako społeczeństwo być pod tym względem mniej rozwinięci, sprawia, że wydaje się to nam niemożliwe. Rzeczywistość taka staje się abstrakcyjna, bardzo odległa, a jeszcze kilka wieków temu każdy człowiek na Ziemi żył w taki sposób. Uświadomienie sobie tego może być naprawdę szokujące.
Wskazanie tego, jak dokładnie wyglądałyby ziemskie realia bez druku, jest niemożliwe. Skala zmian, jakie zaszły w ostatnich kilku stuleciach, również za sprawą wszechobecnych książek i gazet, jest jednak ogromna. Rzeczywistość bez druku byłaby nie tylko niewygodna pod wieloma względami, lecz cofnęłaby nas o kilka wieków pod względem rozwojowym. Warto docenić to, wyjmując kolejną wydrukowaną kartkę ze swojej kserokopiarki.